कोयना धरणाचे सहा दरवाजे उद्या उघडणार; सातारा-सांगलीसाठी सतर्कतेचा इशारा, ७१०० क्युसेक्स विसर्ग सुरू होणार
कराड प्रतिनिधी, दि. १४ जुलै | चांगभलं वृत्तसेवा
महाराष्ट्रातील सर्वांत मोठ्या धरणांपैकी एक असलेल्या कोयना धरणातून मंगळवारी, १५ जुलै २०२५ रोजी सकाळी ११ वाजता ७१०० क्युसेक्स पाण्याचा नियोजित विसर्ग होणार आहे. यामध्ये सहा दरवाजे प्रत्येकी १ फूट ६ इंचांनी उघडून ५००० क्युसेक्स पाणी नदीपात्रात सोडण्यात येणार असून, यापूर्वीच सुरू असलेल्या २१०० क्युसेक्स विद्युतगृह विसर्गामुळे एकूण विसर्ग ७१०० क्युसेक्सवर पोहोचेल.
कोयना नदीसह कृष्णा नदीच्या परिसरात राहणाऱ्या गावाला हा विसर्ग प्रभावित करू शकतो.या पार्श्वभूमीवर पाटण, कराड, सांगली जिल्ह्यातील नदीकाठच्या सखल भागातील गावांमध्ये पूरजन्य परिस्थिती उद्भवण्याचा धोका आहे. त्यामुळे प्रशासनाने नदीकाठच्या सर्व गावांना सतर्कतेचा इशारा जारी केला आहे.
कोयना धरणाची सद्यस्थिती (14 जुलै 2025):
जलपातळी: 2134’09’’ (650.672 मी.)
एकूण साठा: 74.29 टीएमसी (साठ्याची टक्केवारी – 70.58 टक्के)
आवक: 10,674 क्युसेक्स (0.92 टीएमसी/दिवस)
विसर्ग: पायथा विद्युतगृह 2 युनिट : 2,100 क्युसेक्स
पावसाचे प्रमाण (आज/हंगामातील एकूण मिमी):
कोयना: 33 / 2227
नवजा: 62 / 2068
महाबळेश्वर: 42 / 2126
धरण व्यवस्थापनाचा निर्णय कशावर आधारित?…
धरण व्यवस्थापनाकडून धरणाच्या विसर्गाचा निर्णय घेताना खालील बाबींचा अभ्यास केला आहे :
१) धरण क्षेत्रातील गेल्या २४ तासातील पर्जन्यमान
२) पाणलोट क्षेत्रातून होणारी तात्काळ आवक
३) आगामी हवामान विभागाचा अंदाज
४) उर्वरित मान्सून काळातील पाण्याची गरज
५) सध्याचा साठा आणि विसर्ग यातील ताळमेळ
उदाहरणार्थ, गतवर्षी ५ सप्टेंबर २०२४ रोजी धरणात १०० टीएमसी साठा असतानाही फक्त १ फूट विसर्ग करण्यात आला होता. यंदा मात्र ७४ टीएमसी साठा असूनही वाढती आवक आणि पुरेशा पर्जन्यमानामुळे पूर्वतयारी म्हणून सहा दरवाजे उघडण्याचा निर्णय घेतला आहे. हे धोरणीय नियोजन भविष्यातील संभाव्य अतिपावसामुळे होणाऱ्या अनियंत्रित विसर्गापासून संरक्षण करण्यासाठी आहे.
धरणातून दरवाजे कधी व किती प्रमाणात उघडले जातात याबाबतच्या नोंदी…
जुलै 2021: ८ फूट दरवाजे उघडले; आवक 84,878 क्युसेक्स
सप्टेंबर 2022: १ फूट विसर्ग; आवक 6,402 क्युसेक्स
सप्टेंबर 2024: १ फूट विसर्ग; आवक 9,545 क्युसेक्स
तुलनेत यंदा आजच्या दिवशी १०,६७४ क्युसेक्सची आवक आणि पाणलोट क्षेत्रातील एकूण १३७ मिमी पावसाचे प्रमाण असल्याने, सहा दरवाजे १ फूट ६ इंचांनी उघडण्याचा निर्णय धरण प्रशासनाने घेतला आहे.
सातारा-सांगली जिल्ह्यांसाठी काय महत्त्व?…
कोयना धरणाचे स्थान पाटण तालुक्यात असले तरी त्यातून सोडले जाणारे पाणी कराडमार्गे कृष्णा नदीत मिसळते आणि सांगलीतून पुढे कर्नाटकात वाहते.
या नदीप्रवाहात सातारा जिल्ह्यातील कोयना, सांगली जिल्ह्यातील वारणा आणि कोल्हापूर जिल्ह्यातील राधानगरीसारखी धरणं देखील आपला विसर्ग सोडतात.
म्हणूनच, कोयना धरणातून होणारा प्रत्येक विसर्ग हा कृष्णा नदीच्या एकूण प्रवाहात निर्णायक ठरतो.
याशिवाय, पर्जन्यमान वाढले, की या तिन्ही जिल्ह्यांतील धरणांमधून व उपनद्यांमधून कृष्णा नदीत येणाऱ्या पाण्याची आवक वाढत राहते. आणि कराड शहर, सांगलीसारख्या सखल भागात पूरस्थितीचा धोका वाढतो.
नागरिकांना प्रशासनाचे आवाहन….
१) नदीपात्रात उतरणे टाळावे
२) शेतकरी व गोठा धारकांनी गुरांना सुरक्षित स्थळी हलवावे
३) कोयना आणि कृष्णा नदीकाठच्या गावांमध्ये जिल्हा प्रशासनाने आपत्ती व्यवस्थापन दल सज्ज ठेवले आहे
नोंद घ्या — २०२५ हे पाणलोट वर्ष जलद भरतंय!..
तुलनात्मक पाहणी केली असता,
१४ जुलै २०२४ रोजी धरणात ३१.१० टीएमसी साठा (31.06 टक्के) होता, तर यंदा त्याच दिवशी ७४.२९ टीएमसी (70.58 टक्के) साठा नोंदवला गेला आहे. मागील वर्षीच्या तुलनेत यंदा धरणात साठा दुप्पट असल्याचे नोंदवले गेले आहे.
म्हणजेच यंदा मान्सूनची वाटचाल धरणासाठी अनुकूल ठरते आहे, मात्र त्यामुळे विसर्गाचे नियोजनही तितकेच जागरूकतेने करावे लागत आहे.
सद्यस्थितीत कोयनेचा विसर्ग किती ‘धोक्याचा’?..
इतिहास पाहता, ७१०० क्युसेक्स हा विसर्ग ‘सावध पण स्थिर’ असा मानला जातो.
मात्र, २०२१ मध्ये जेव्हा ८४,८७८ क्युसेक्स आवक झाली होती, तेंव्हा धरणाचे दरवाजे ८ फूटांनी उघडावे लागले होते आणि कृष्णा खोऱ्यात तिव्र पूरस्थिती निर्माण झाली होती.
सध्या धरणात समाधानकारक पाणीसाठा असून, उर्वरित मान्सून काळ व वीज निर्मितीसाठीही साठा राखण्याचे नियोजन आहे. त्यामुळे हा विसर्ग पूर्वतयारीचा भाग असून धोका नियंत्रणात आहे.
‘कोयना’ म्हणजे कृष्णा खोऱ्याचं नियंत्रणकेंद्र…
कोयना धरणाचा विसर्ग हा केवळ पाटण-कराडपुरता मर्यादित नसून, सांगली व कोल्हापूर जिल्ह्यांच्या पूरस्थितीचे मूळ कारण आहे.
वारणा आणि राधानगरी धरणांमधून विसर्ग वाढला तर कृष्णा नदीची पाणी पातळी झपाट्याने वाढते. म्हणूनच कोयना धरणाचे नियोजन जलनियंत्रणाचा मेरुमणी ठरते. सध्या तरी धरण भरतंय, विसर्ग सुरू होतोय, प्रशासन सज्ज आहे पण जनतेनंही सतर्क रहायला हवं एवढंच!
