निसर्गाचा संन्यासी हरपला : पद्मश्री मारुती चितमपल्ली यांचे निधन #MarutiChitampalli #AranyaRushi #NisargVaidya #Padmashri #BirdmanOfMaharashtra

सोलापूर (१८ जून २०२५ ) | चांगभलं वृत्तसेवा
निसर्गाच्या भाषेला शब्दरूप देणारे, वन्यजीवांचे विश्व सर्वसामान्यांपर्यंत पोहोचवणारे, मराठी साहित्यात निसर्गाचे अढळ स्थान निर्माण करणारे पद्मश्री मारुती चितमपल्ली यांचे बुधवारी वृद्धापकाळाने निधन झाले. सोलापूर येथे त्यांनी वयाच्या ९३व्या वर्षी शेवटचा श्वास घेतला.
चितमपल्ली हे केवळ पक्षीशास्त्रज्ञ किंवा वनाधिकारी नव्हते, तर ते खरेखुरे अरण्यऋषी होते. त्यांनी आयुष्यभर निसर्गाशी संवाद साधत, त्याचे सूक्ष्म निरीक्षण करत, लेखणीच्या ताकदीने ‘निसर्गसाक्षरता’ सर्वदूर पोहचवली.

🌿 एक ऋषितुल्य जीवनप्रवास
मारुती चितमपल्ली यांचा जन्म ५ नोव्हेंबर १९३२ रोजी विदर्भातील अचलपूर येथे झाला. बालपणापासूनच निसर्गाविषयी आकर्षण असलेले चितमपल्ली उच्चशिक्षणानंतर महाराष्ट्र वनसेवेत दाखल झाले. त्यांनी सुमारे ३० वर्षे वन खात्यात सेवा बजावली. या काळात नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान, कर्नाळा पक्षी अभयारण्य, नागझिरा आणि मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प यांचा विकास आणि संवर्धन यामध्ये त्यांचा मोलाचा वाटा राहिला.
वनाधिकारी म्हणून काम करत असतानाच त्यांनी शेकडो डायऱ्यांमध्ये नोंदी करून पक्षी, प्राणी, मत्स्य व वनस्पतीविषयक लेखन केले. या नोंदींमधून पुढे पक्षीकोश, प्राणीकोश, मत्स्यकोश यांसारखे वैज्ञानिक साहित्य आकाराला आले.
ते तेरा भाषांमध्ये संवाद साधू शकत. आदिवासी समाजाच्या पारंपरिक ज्ञानाचा अभ्यास करून त्यातून साक्षेपी माहिती लेखनाच्या माध्यमातून समाजासमोर मांडणारा हा एक अनोखा संशोधक होता.

📚 लेखनसंपदा आणि साहित्यक्षेत्रातील ठसा
चितमपल्ली यांनी लिहिलेल्या नवेगावबांधचे दिवस, निळावंती, पाखर माया, रानवाटा, जंगलाची दुनिया, चकवाचांदण – एक वनोपनिषद अशा अनेक पुस्तकांनी मराठी साहित्यात निसर्गलेखनाचे एक स्वतंत्र स्थान निर्माण केले. त्यांच्या आत्मचरित्राचे नावच त्यांच्या जीवनदृष्टीचे दर्शन घडवणारे ठरले.
२०१० साली सोलापुरात झालेल्या ८३व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते. साहित्य संमेलनाच्या माध्यमातून त्यांनी पर्यावरणजागर आणि निसर्गसंवेदनशीलतेचा मुद्दा साहित्यक्षेत्राच्या केंद्रस्थानी आणला.

🏅 शेवटच्या पर्वात मिळालेला गौरव
नुकतेच, ३० एप्रिल २०२५ रोजी राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांच्या हस्ते पद्मश्री पुरस्काराने त्यांना सन्मानित करण्यात आले. हा सन्मान म्हणजे त्यांच्या दशकानुदशकांच्या कार्याचा राष्ट्रीय पातळीवर झालेला गौरव होता. मात्र या सन्मानानंतर अवघ्या काही आठवड्यांतच त्यांच्या निधनाची बातमी आली आणि संपूर्ण महाराष्ट्रात हळहळ व्यक्त झाली.

🙏 शोकसंदेशातून व्यक्त झालेली कृतज्ञता
मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस म्हणाले, “निसर्गाला शब्दरूप देणारा दीपस्तंभ हरपला. चितमपल्ली यांनी मराठी भाषेला वनातील शब्दसंपदा बहाल केली.”
उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांनी त्यांना “निसर्गाशी संवाद साधणारा तपस्वी अरण्यऋषी” अशी श्रद्धांजली दिली.
उपमुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे म्हणाले, “निसर्गाची ओळख करून देणारा वाटाड्या हरपला. त्यांच्या डायऱ्यांमधील नोंदी म्हणजे एक अमूल्य दस्तऐवज आहेत.”
वनमंत्री गणेश नाईक यांनी “निसर्गाच्या जिवंत शब्दकोशाचा लोप” अशा शब्दांत शोक व्यक्त केला.

🌱 वारसा पुढे नेण्याची जबाबदारी
चितमपल्ली यांचं आयुष्य म्हणजे निसर्गाच्या गूढतेचा शांत, संयमी आणि जिज्ञासू पाठपुरावा. त्यांनी जे निर्माण केलं आहे, त्याचा ठेवा जपणं आणि पुढच्या पिढ्यांपर्यंत पोहोचवणं हीच त्यांच्या कार्याला खरी श्रद्धांजली ठरेल.
“निसर्गाच्या कुशीतच विसावलेला तो तपस्वी अरण्यऋषी… आज मात्र निसर्ग स्वतः शोकमग्न आहे.”

✍️ रिपोर्ट: #चांगभलंन्यूज | #ChangbhalaNews